کد مطلب:50491 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:147
«و اسكن الامصار العظام، فانها جماع المسلمین و احذر منازل الغفله و الجفاء و قله الاعوان علی طاعه الله.»[2] . در شهرهای بزرگ سكونت كن كه جایگاه فراهم آمدن مسلمانان است و بپرهیز از جایهایی كه در آن از یاد خدا غافلند و آنجا كه به یكدیگر ستم می رانند و بر طاعت خدا كمتر یاران اند. امام علی (ع) به نوع روابط اجتماعی و تاثیر مناسبات حاصل از آن توجه داده و نقش تربیتی آن را این قدر مهم معرفی كرده است. همچنین آن حضرت به حارث همدانی فرموده است: «و ایاك و مقاعد الاسواق، فانها محاضر الشیطان و معاریض الفتن.»[3] . مبادا بر سر بازارها بنشینی كه جای حاضر شدن شیطان است و نمایشگاه فتنه و طغیان. فضای اجتماعی سود پرستانه و مناسبات كاسبكارانه چنان تاثیر تربیتی دارد كه امام (ع) [صفحه 166] حارث همدانی را این گونه از قرار گرفتن در چنین فضای اجتماعی و مناسبات حاصل از آن پرهیز داده است. بی گمان روابط سالم اجتماعی و مناسباتی معتدل و عاطفی، بر پایه ی كرامت انسان و توام با عدالت و انصاف تاثیری سازنده در تربیت مردمان دارد و روابط ناسالم اجتماعی و مناسباتی غیر معتدل (برخاسته از افراط و تفریط) و خشونتبار، بر پایه ی حقارت انسان و توام با ستمگری و تبعیض تاثیری مخرب در تربیت مردمان دارد. سلامت دین و دنیای مردم به سلامت جامعه بسته است. امیرمومنان علی (ع) در حكمتی والا خطاب به جابر ابن عبدالله انصاری فرموده است: «یا جابر، قوام الدین و الدنیا باربعه: عالم مستعمل علمه و جاهل لا یستنكف ان یتعلم و جواد لا یبخل بمعروفه و فقیر لا یبیع آخرته بدنیاه، فاذا ضیع العالم علمه استنكف الجاهل ان یتعلم و اذا بخل الغنی بمعروفه باع الفقیر آخرته بدنیاه.»[4] . ای جابر! دنیا به چهار چیز برپاست: دانایی كه دانش خود را به كار برد و نادانی كه از آموختن سر باز نزنند و بخشنده ای كه در بخشش خود بخل نكند و درویشی كه آخرت خویش را به دنیای خود نفروشد. پس اگر دانشمند دانش خود را تباه سازد، نادان به آموختن نپردازد و اگر توانگر در بخشش خویش بخل بورزد، درویش آخرتش را به دنیا دربازد. در جامعه ای كه علم و دانش به كار نیاید و عالمان و دانشمندان به رسالت خود قیام نكنند، جهالت و ظلمت جامعه را در برمی گیرد. در جامعه ای كه روابط انسانی بی درنگ شود و هر كس جز به خود نیندیشد، انسانیت و تربیت به تباهی می رود. در جامعه ای كه خیرخواهی و عدالت طلبی بی معنا گردد، ستم و بیداد همه گیر می شود و خودكامگی و خودكامگی پذیری مردمان را در كام هلاكت خود فرومی بلعد. امیرمومنان علی (ع) در سخنی روشنگر و هشدار دهنده فرموده است: «ایها الناس، لو لم تتخاذلوا عن نصر الحق و لم تهنوا عن توهین الباطل، لم یطمع فیكم من لیس مثلكم و لم یقو من قوی علیكم.»[5] . [صفحه 167] ای مردم! اگر یاری حق را فرونمی گذاشتید و از خوار ساختن باطل دست برنمی داشتید، آن كه به پایه ی شما نیست دیده ی طمع به شما نمی دوخت و هیچ نیرومندی بر شما مهتری نمی فروخت. چنین اموری فرد را بشدت تحت تاثیر تربیتی قرار می دهد. از این روست كه تربیت افراد جز با اهتمام به تربیت اجتماع و ایجاد تحولات اجتماعی در جهت اهداف تربیتی بدرستی ممكن و میسر نیست و آنچه در تربیت فردی فارغ از حركتهای اجتماعی صورت می پذیرد، آن قدر اندك است كه در مقایسه با عملكرد اجتماع در خور توجه نیست.[6] .
انسان موجودی است كه در تعامل با جامعه و روابط و مناسبات اجتماعی رشد می كند و بشدت از آن تاثیر می پذیرد، به گونه ای كه میان فرد و اجتماع رابطه ای حقیقی برقرار است و به همان نسبت كه افراد از نظر خواص و آثار وجودی خویش در اجتماع تاثیر می گذارند و آن را بهره مند می سازند، این آثار و خواص وجودی، خود هویتی مستقل را تشكیل می دهد و یك موجودیت اجتماعی پدید می آید كه این موجودیت اجتماعی به نحو اقتضا افراد را تحت تاثیر و تربیت خویش قرار می دهد.[1] با توجه به چنین تعاملی است كه امیرمومنان علی (ع) در مواقع گوناگون به تاثیر تربیتی محیط اجتماع پرداخته و اهمیت و نقش آن را در سازندگی شخصیت فرد یادآور شده است،چنانكه در نامه ی خود به حارث همدانی فرموده است:
صفحه 166، 167.